Od Gwiżdży po Herodów: Zapomniane i żywe polskie obrzędy między Bożym Narodzeniem a Trzema Królami

Boże Narodzenie to dopiero początek!

Dla większości z nas polskie święta kończą się wraz z konsumpcją dwunastu wigilijnych dań. Tymczasem polska tradycja ludowa, szczególnie żywa w regionach, ma znacznie dłuższy oddech! Okres świąteczny, zwany Godnymi Świętami lub Szczodrymi Wieczorami, rozciąga się od Wigilii aż do Matki Boskiej Gromnicznej (2 lutego). To czas pełen magii, głośnych kolęd i barwnych przebierańców. Ktoś, kto uważa, że zna polskie Boże Narodzenie, może się zdziwić, odkrywając postacie Gwiżdży, Herodów i tajemniczego Turonia.

Zapraszamy do odkrycia bogactwa polskiego folkloru – obrzędów, które Polonia w Hiszpanii pomaga zachować dla przyszłych pokoleń.

Dzień Świętego Szczepana i Jana: Dawne zwyczaje poświąteczne

Zaraz po uroczystym Bożym Narodzeniu, wchodzimy w dni poświęcone świętym, które mają swoje własne, mniej znane, ale fascynujące tradycje:

• 26 grudnia, Dzień Świętego Szczepana: To dawne święto rolników. W kościołach święcono owies, którym później obsypywano się wzajemnie na pomyślność i urodzaj. Zwyczaj ten, choć zanikający, symbolizował płodność i był wesołym akcentem łączącym świętość z codziennym życiem.
• 27 grudnia, Dzień Świętego Jana Apostoła: Tego dnia święcono wino – nie tylko jako trunek, ale jako środek leczniczy i symbol miłości, wierności oraz zdrowia. Wino to miało chronić przed chorobami, a jego symboliczny łyk miał zapewniać powodzenie.

Te wczesne dni poświąteczne, choć skupione na obrzędach religijnych, zawierały też silny element ludowy, mający na celu zapewnienie dobrobytu i zdrowia na nadchodzący rok.

Karnawałowe Wrota: Tajemnicza moc kolędników

Prawdziwa zabawa i folklor rozpoczynają się wraz z końcem roku. Od Bożego Narodzenia aż do Trzech Króli (lub nawet dłużej) po wsiach wędrowały grupy kolędnicze. Nieśli ze sobą nie tylko dobrą nowinę, ale i swoisty ludowy teatr:

• Herody: Ubrane barwnie grupy, które odgrywały scenki z życia króla Heroda i diabła. Była to forma moralitetu – walka dobra ze złem.
• Turoń: Jedna z najbardziej charakterystycznych postaci – maszkara z łbem byka na kiju, symbolizująca płodność i siłę. Turoń często brykał, czyniąc hałas, mający odpędzić złe moce i zapewnić dobry plon.
• Gwiżdże i Dziady Noworoczne: Przebierańcy, którzy chodzili od domu do domu, śpiewając, tańcząc i robiąc figle. W zamian za życzenia otrzymywali poczęstunek. To właśnie oni byli kwintesencją wspólnotowego celebrowania świąt.

Współczesna Polonia, szczególnie przy parafiach i szkołach, często wskrzesza te tradycje, organizując Jasełka czy Orszaki Trzech Króli, które są wizualnym i edukacyjnym przypomnieniem tego bogatego dziedzictwa.

Ostatni Akord: Trzej Królowie w Hiszpanii i w Polsce

Okres Godnych Świąt kończy się uroczyście 6 stycznia – Świętem Trzech Króli. W tym miejscu polska tradycja pięknie łączy się z hiszpańską.

• Polska Tradycja: W Polsce głównym zwyczajem jest pisanie na drzwiach liter K+M+B (lub C+M+B) – inicjałów imion Mędrców lub łacińskiej formuły Christus Mansionem Benedicat (Niech Chrystus błogosławi ten dom).
• Hiszpański Element: W Hiszpanii dzień Reyes Magos (Mędrców) jest kluczowy – to oni, a nie Święty Mikołaj, przynoszą dzieciom prezenty, a ulice miast wypełniają wielobarwne orszaki.
• Polonia w Hiszpanii ma wyjątkową szansę świętować podwójnie: kultywować polskie pisanie na drzwiach oraz brać udział w hucznych, lokalnych, hiszpańskich paradach.

Tradycja w ruchu: Polonijni strażnicy folkloru

W dobie globalizacji, utrzymanie tak złożonych, regionalnych obrzędów wymaga determinacji. Polonia w Hiszpanii udowadnia jednak, że jest strażnikiem polskiego folkloru. Działające tu organizacje i stowarzyszenia, często przy wsparciu Konsulatu RP, dają świadectwo, że polska kultura nie jest zamrożona, ale żywa i przekazywana dalej.

Od kolędowania po procesje Herody – te unikalne obrzędy są naszym wspólnym skarbem, który, pielęgnowany na obczyźnie, przypomina nam o Polsce.